Langdurige of terugkerende angst en spanning ten gevolge van traumatische gebeurtenissen

Bepaalde gebeurtenissen kunnen diep ingrijpen in het leven van mensen. Een groot deel van de getroffenen ‘verwerkt’ deze ervaringen op eigen kracht. Bij anderen ontwikkelen zich psychische klachten. Vaak gaat het om herinneringen aan de schokkende gebeurtenis die zich blijven opdringen, waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen, flashbacks) en nachtmerries. Andere klachten die vaak voorkomen zijn schrik- en vermijdingsreacties. Men spreekt dan meestal van een ‘posttraumatische stress-stoornis’ (PTSS).

Enkele voorbeelden van traumatische gebeurtenissen (binnen de sport)

Mentale weerbaarheid, wat is dat?

Mentaal weerbaar zijn betekent dat iemand over bepaalde kwaliteiten en eigenschappen beschikt die helpen tegenslagen te weerstaan. Mentaal weerbare personen hebben minder last van de negatieve effecten van stress doordat zij beter in staat zijn een goede prestatie onder druk neer te zetten, sneller herstellen na een stressvolle periode en over bepaalde aanpassingsvermogen beschikken.

Aspecten van sport zoals leren winnen, verliezen, doorzettingsvermogen, discipline, zelfvertrouwen, omgang met anderen dragen direct bij aan het vergroten van de mentale weerbaarheid.

Jeugdsport
Jeugdsport is een ideaal platform om de ontwikkeling van weerbaarheid te stimuleren. In een veilige omgeving kunnen kinderen en jongeren gebracht worden waar ze aan de bovengenoemde aspecten kunnen werken. Sportbegeleiding dient zich dan ook te richten op de ontwikkeling van de jonge sporter, op plezierbeleving en op het opbouwen van zelfvertrouwen.

Een leefwijze afstemmen op de sportcarrière

Veranderingen
Er verandert veel in het dagelijks leven van jonge talenten. Een toenemende trainingsbelasting en wedstrijden, veelal langere periodes van huis of zelfs al op relatief jonge leeftijd geheel of gedeeltelijk uitwonend. Daarnaast verschuift de verantwoordelijkheid steeds meer van ouders naar de jonge sporter. Deze veranderingen vragen om een aanpassing op gebieden zoals de weekindeling, vervoer/ reizen, huisvesting, voeding, studie en ontspanning. Spijtig genoeg is het nog steeds meer regel dan uitzondering dat de jonge sporter in overgangssituaties kwetsbaarder wordt (heimwee, spanningen, vermoeidheid) waardoor bijvoorbeeld er een groter risico ontstaat voor het oplopen van blessures.

Aanpassing en verantwoordelijkheid
Van belang is dat de (jonge) sporter begeleiding krijgt bij de overgang van sportbeoefening als hobby naar sportbeoefening als hoofdtijdsbesteding. De begeleiding dient zich te richten op het inrichten van de leef en trainingssituatie van de sporter, op de ontwikkeling van de zelfstandigheid van de (jonge) sporter en op de loopbaanplanning van de sporter.

Reflectie van een toptennister:
´Loslaten´
´Ik denk dat mijn vader me iets te snel heeft losgelaten. Tot mijn achttiende was alles goed geregeld. Maar toen moest ik het plotseling allemaal alleen doen. Je kan alleen in de top presteren als alles goed in balans is. Je moet iedere dag hard trainen, maar je moet ook weer oppassen dat je niet te hard traint. En ook buiten de baan moet je plezier hebben in je leven. Dat luistert allemaal heel nauw.´
Michaella Krajicek

Blessures
Bijna alle sporters krijgen gedurende het leven te maken met blessures. In bepaalde disciplines ligt de frequentie hoger zoals de contactsporten of sporten waarin de competitieperiode zeer druk is en de kans op herstel dus klein.

Stressoren
De kans op blessures heeft niet alleen te maken met de blessuregevoeligheid (lichamelijke kenmerken) van de sporter, maar ook met de aanwezige stressoren (levensveranderingen, dagelijkse ongemakken) en draagkracht van de sporter. Met draagkracht worden mentale vaardigheden bedoeld zoals kunnen ontspannen, constructief of oplossingsgericht denken, gepaste doelen kunnen stellen en een bepaald stressniveau kunnen hanteren.

Mentale training
Mentale training en psychologische begeleiding kunnen een bijdrage leveren aan de emotionele verwerking van een opgelopen blessure en de omgang met pijn. De begeleiding zal  onder anderen gericht zijn op het versterken van de draagkracht en op het leren omgaan en toelaten van de pijn (lichamelijke en emotionele pijn).
Preventief valt er vaak ook nog winst te behalen. Men kan denken aan een blessurevriendelijke trainingsfilosofie, het vergroten van de zelfkennis bij de sporter & performer, bewuster worden van stressvolle omstandigheden of het aanleren van specifieke mentale vaardigheden.

Angsten
In sommige gevallen is het bieden van steun of het trainen van belangrijke mentale vaardigheden niet genoeg om de angst te doen afnemen. In die gevallen gaat het meestal om angst die niet alleen te maken heeft met een prestatie leveren. Traumatische gebeurtenissen kunnen ook bij sporters & performers tot een ernstige angstproblematiek leiden. Een extreem voorbeeld was het geval met Monica Seles, die met een mes in haar rug gestoken werd tijdens een tenniswedstrijd door een toeschouwer, een gekke fan van haar grote rivale Steffi Graf. In Onoverwonnen (Monica, from fear tot victory) beschrijft Monica Seles op indrukwekkende wijze haar gevecht tegen de angst met behulp van een psychotherapeut. Andere voorbeelden van traumatische gebeurtenissen kunnen zijn: ongelukken, valpartijen, blessures, ernstige faalervaringen…

Pijn als vijand of vriend?
Door het direct of indirect volgen van sporters vanuit diverse disciplines is wel duidelijk geworden dat zij ervaringsdeskundige geworden zijn op het gebied van pijn en over een hoge pijndrempel beschikken.
Soms wordt de relatie tot pijn als een haat-liefde relatie beschreven:
´De pijn is een traag proces. Je voelt de pijn van ver aankomen. Bij het startschot denk ik `ik voel me goed.´ Dan begint de vermoeidheid en het lichaam rebelleert. Dat is de rauwe realiteit: jouw wilskracht tegenover de agonie die zich installeert. Wat dan gebeurt, is dat jouw geest naar gekke plaatsen kan gaan. Maar ik heb het altijd zalig gevonden. Ik haat de pijn, maar ik hou er ook van. ´(Iron-man winnaar Chris McCormack)
Bij duursporten bijvoorbeeld is het kunnen omgaan met pijn iets onvermijdelijk en een belangrijke kwaliteit. Er bestaan diverse strategieën en technieken die een bijdrage leveren aan het ´managen´ van de pijn. Deze technieken kunnen verdeeld worden in twee groepen: diegene die zich richten op het ´controleren´ van de pijn en diegene die zich richten op het ´toelaten en accepteren´ van de pijn. Beide type technieken kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het kunnen verdragen van de pijnsensaties. Welke het beste aansluit is individu en context afhankelijk.